زبانشناسی علمی است که به مطالعه و بررسی روشمند زبان میپردازد. در واقع، زبانشناسی میکوشد تا به پرسشهایی بنیادین همچون «زبان چیست؟»، «زبان چگونه عمل میکند و از چه ساختهایی تشکیل شدهاست؟»، «انسانها چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند؟»، «زبان آدمی با سامانه ارتباطی دیگر جانوران چه تفاوتی دارد؟»، «کودک چگونه سخن گفتن میآموزد؟»، «زبان بشر چگونه تکامل یافتهاست؟»، «زبانها چه قرابتی با یکدیگر دارند؟»، «ویژگیهای مشترک زبانهای جهان کدامند؟»، «انسان چگونه مینویسد و از چه راهی زبان نانوشتاری را واکاوی (تحلیل) میکند؟»، «چرا زبانها دگرگون میشوند؟» و … پاسخ گوید.
زبانشناسی به مفهوم جدید آن، علمی نسبتاً نوپا بوده که قدمتی تقریباً یک صد ساله دارد، اما مطالعات تخصصی دربارهٔ زبان به چند قرن پیش از میلاد بازمیگردد، یعنی زمانی که پانینی قواعدی برای زبان سانسکریت تدوین کرد. در زبانشناسی، ابعاد مختلف زبان در قالب حوزههای صرف، نحو،آواشناسی، واجشناسی، معناشناسی، کاربردشناسی، تحلیل گفتمان، زبانشناسی تاریخی تطبیقی، ردهشناسی، زبان و نیز حوزههای بینرشتهای مانند جامعهشناسی زبان، روانشناسی زبان، عصبشناسی زبان، زبانشناسی قضایی، زبانشناسی بالینی، زبانشناسی تحلیلی،زبانشناسی آموزشی و زبان و منطق بررسی میشوند. از آنجا که زبان یک پدیده پیچیدهٔ انسانی و اجتماعیست، برای مطالعهٔ جامع و دقیق آن، بهرهگیری از علوم مرتبط دیگر الزامی به نظر میرسد. در واقع، مطالعهٔ فراگیر زبان، رویکردی چندبعدی را میطلبد؛ بنابراین، زبانشناسی علاوهبر مطالعه جنبههای توصیفی و نظری زبان به ابعاد کاربردشناختی، روانشناختی، مردمشناختی، اجتماعی، هنری، ادبی، فلسفی و نشانهشناختیزبان توجه میکند. به عبارتی میتوان گفت زبانشناسی معاصر، حوزههای مطالعاتی بسیار گستردهای را شامل میشود که توجه دانش پژوهان و دانشمندان گوناگونی را با ذائقههای علمی متنوعی به خود جلب نمودهاست. در همین راستا، مطالعاتی مانند رابطه و تعامل بین زبان و ذهن، زبان وشناخت، زبان و رویکردهای فلسفی، زبان و قوه تعقل، زبان و منطق، دانش ذاتی، یادگیری زبان اول، کاربرد زبان و محیط زیست، زبان و قانون، زبان و هوش مصنوعی، زبان و فرهنگ، زبان و جامعه، زبان و تکامل انسان، زبان و سیاست، زبان و تفکر و دیگر نشانههای ارتباطی میتوانند زیر مجموعههای رشتهٔ زبانشناسی تلقی شوند.
کسی را که به بررسیهای زبانشناختی میپردازد، زبانشناس مینامند. برخلاف تصور عمومی، لزومی ندارد زبانشناس به چندین زبان تسلط داشته باشد. مهم آن است که بتواند پدیدههای زبانشناختی همچون واژه، هجا، گروه نحوی و معنا را کندوکاو نماید و بازبشکافد. نکته دیگر آنکه کار زبانشناس همچون سایر کسانی که با علم سروکار دارند، تجویز نیست، بلکه توصیف است.
تاریخچهمعمولاً تاریخ دانش زبانشناسی را بهمعنی «مطالعات تخصصی زبان» تا کتاب دستور سانسکریت نوشتهٔ پانینی هندی عقب ببرند. پانینی در سدهٔ پنجم پیش از میلاد، دستور زبان بسیار پیشرفتهای برای زبان سانسکریت نوشت. اما زبانشناسی به مفهوم مدرنش با انتشار کتاب دورهٔ زبانشناسی عمومی نوشتهٔ فردینان دوسوسور آغاز شد. دوسوسور بین مطالعات زبانیِ همزمانی و در زمانی تمایز قائل شد و بر مطالعهٔ «نظام زبان» تأکید کرد. در دههٔ ۱۹۵۰، نظریات نوام چامسکی انقلابی در این رشته بهوجود آورد و باعث پیدایش دستور زایشی شد. او با انتقاد شدید از روانشناسی رفتارگرا، که یادگیری زبان را نوعی تقلید رفتاری میداند، با ارائهٔ شواهدی، ناکارامدیهای چنین دیدگاهی را نشان داد. او معتقد است اصول و خصوصیات زبان در انسان ذاتی است و کودک زبان را یادنمیگیرد، بلکه فرامیگیرد (acquire). به عبارت دیگر، نحوهٔ فراگیری زبان بهصورت ارثی و ژنتیکی در مغز برنامهریزی شدهاست و محیط پیرامون کودک تنها نقش محرک را برای فراگیری زبان مادریایفا میکند. کودک، مجموعهٔ محدودی از اطلاعات را از محیط زبانیِ خویش میگیرد و خود قادر است ترکیبات جدیدی بسازد. نظریهپردازان پیشتر معتقد بودند زبان مادری تنها از راه شنیدن گفتار اطرافیان و بهصورت اکتسابی وارد ذهن کودک میشود.
فهرست مطالب:
پیشگفتار
راهنمای مطالعه
اهداف کلی
بخش اول: زبان و زبان شناسی
زبانشناسی چیست
زبان چیست؟
علّت دگرگونی و تحوّل در زبان
فرقِ دستور نویسی و زبان شناسی
تاریخچة مطالعات زبانی
زبان شناسی توصیفی و زبان شناسی تاریخی
زبان و گفتار
جوهر و اصل زبان
تعریف نشانه
1. نشانه تصویری
2. نشانه طبیعی
3. نشانه وضعی
اجزای نشانه زبانی
دستگاه زبان
روابط همنشینی و جانشینی
1. محور همنشینی
2. محور جانشینی
خصوصیت خطی زبان
تجزیة دوگانه زبان
اصل نسبیت در زبان
اقتصاد زبان
نقش و وظایف زبان
بخش دوم: زبان و خط
زبان و خط
رابطه زبان و خط
تاریخچة پیدایش خط
خط هیروگلیف
بخش سوم: زبان شناسی و علوم دیگر
ارتباط زبان شناسی با علوم دیگر
عصب شناسی زبان
روان شناسی زبان
جامعه شناسی زبان
گاهشماری زبان
زبان شناسی ریاضی
مهندسی ارتباطات
بخش چهارم: اندامهای گویایی و اصوات زبانی
اندامهای گویایی
صوت و آوا
رابطه آوا با زبان
آوا شناسی
واج شناسی
فرق میان آوا شناسی و واج شناسی
نحوه تولید آوا
مصوت یا واکه
صامت یا همخوان
صامتهای انسدادی
صامتهای انقباضی
اصوات خیشومی
مخرج واج
واکدار ـ بیواک
همخوانهای زبان فارسی
تعریف واج
زوج کمینه
تعریف هجا
ساختمان هجا در زبان فارسی
هجا و تکواژ
واج آرایی
همزه در زبان فارسی
بخش پنجم: دستور زبان
دستور چیست؟
صرف
تعریف تکواژ
طبقه بندی تکواژها
تکواژهای قاموسی
تکواژهای دستوری
گونههای تکواژ
تعریف واژه
نحو
تقدیم صورت بر معنی
اهمیت معنی در ساختهای نحوی
توانش و کنش زبانی
دستور گشتاری ـ زایشی قواعد گشتاری یا تأویلی
شکل دستور زایشی یا تولیدی
ساخت آوایی
ساخت معنایی
ساخت نحوی
بخش ششم: بررسی معنی
معنیشناسی
معنی و جهان بیرون
روابط همنشینی و جانشینی
تجزیه مؤلفه ای
ساخت سلسله مراتبی مشخصه های معنایی
مشخصه های متقاطع
زبان فارسی از شاخهٔ هندواروپایی زیرشاخهٔ هندوایرانی و دستهٔ زبانهای ایرانی است. پیشینهٔ کهن زبان فارسی به ایران باستان بازمیگردد. روند تاریخی زبان فارسی را به سه دوره باستان، میانی و نو بخش میکنند. زبان فارسی امروزی ریشه در فارسی میانه دارد و فارسی میانه ریشه در فارسی باستان. و فارسی تنها زبان ایرانی است که هر سه دوره تاریخی آن ثبت شده و از آنها نوشتارهایی بهجا ماندهاست.
خط پهلوی که پارسی میانه با آن نوشته میشد. صفحه نخست از کتاب یادگار بزرگمهر. واژه ایرانشهر، نام رایج برای ایران در زمان ساسانیان، به خط پهلوی کتابی.زبان فارسی به عنوان یکی از گویشهای قوم و تیره پارس که به جنوب غربی فلات ایران کوچیده بود آغاز شد و با چیره شدن خاندان هخامنش که از این تیره بودند بر سرزمینهای گستردهای در فلات ایران و پیرامون، فارسی نیز (در شکل آنزمان خود یعنی پارسی باستان) زبان چیره و زبان اداری این منطقه پهناور شد. پارسی باستان مانند تمامی زبانهای هندواروپایی آغازین زبانی بود با دستور زبان پیچیده، و دارای حالتهای صرفیگوناگون. بسیاری از مردم غیرایرانیزبان منطقه وسیع شاهنشاهی هخامنشی نیز به آموختن فارسی روی آوردند و از این تماسها و گسترشها به عنوان یکی از دلایل روند سادهتر شدن دستور زبان پیچیده پارسی باستان یاد میکنند.
در اواخر دوره هخامنشی پارسی باستان با سادهسازیهای پیوسته به شکل اولیهای از پارسی میانه تبدیل شدهبود. پارسی در زمان شاهنشاهی اشکانیان تأثیرات گوناگونی از زبان پارتی گرفت اما با چیرگی ساسانیان خود تبدیل به زبان برتر و زبان رسمی و اداری ایران شد و در منطقه وسیعی گسترش یافت. فارسی میانه در مناطقی چون آسیای میانه رفتهرفته زبان رایج بازرگانان و بعداً زبان دیگر قشرها مردم شد.
در سدهٔ سوم پس از میلاد نوشتههای نخستین پادشاهان ساسانی به سه زبان ضبط شدهاند: پارتی، فارسی میانه و یونانی. پارتی زبان فرمانروایان اشکانی بود که قلمرو حکومت خود را بهتدریج از شمال خراسان بر همه ایران گسترش دادند. فارسی میانه زبان فرمانروایان ایرانی ساسانی بود که از ایالت فارس برخاستند، بر پادشاه اشکانی چیره شدند و بر جای او در تیسفون نشستند. در این دوران پارتی در شمال و فارسی میانه در جنوب ایران زبان گفتاری بود.
در چهار سدهٔ فرمانروایی ساسانیان دگرگونیهای اساسی در وضع زبان در ایران پدید آمد. پارتی دیگر بهعنوان زبان رسمی برجای نماند و از سدهٔ چهارم به بعد همهٔ کتیبهها به زبان فارسی نوشته شدند.
آرتور کریستنسن، ایرانشناس نامدار دانمارکی، معتقد است که رواج زبان فارسی در مناطق شمال خاوری فلات ایران ناشی از ایجاد مراکز نظامی در خراسان، به منظور دفاع از قلمرو شاهنشاهی در برابر هجوم ساکنان آسیای میانه بود.
با تسخیر سرزمین باختر (بلخ) به دست ساسانیان در سال ۵۵۸ میلادی، فارسی در بلخ به عنوان زبان رسمی جانشین زبان بلخی شد و به علت اینکه دستور زبان فارسی به مراتب از بلخی سادهتر بود مردم این ناحیه به آسانی فارسی را پذیرفتند و این آغازی شد بر گسترش فارسی در آسیای میانه.
در نیمه شمالی ایران و بهویژه خراسان، زبان فارسی از زبان پارتی تأثیر زیادی گرفت و باعث شد تا در این ناحیه گویش تازهای از فارسی (گویش شمالی آن زمان) بهوجود بیاید که با گویش جنوبی (در پارس و خوزستان و…) تفاوتهایی پیدا کرد؛ با انتقال مقر شاهنشاهی ساسانیان به تیسفونو مناطق شمالی، گویش شمالی که در تیسفون رواج بیشتری یافته بود برای تمایز با گویش اصلی منطقه فارس یعنی همان گویش جنوبی، به عنوان فارسی دری (پارسی درباری) نامیدهشد.
بنابر این، در این زمان به گویش دستنخوردهتر استان فارس، پارسی، و به گویش شمالیتر که عناصر زیادی از پارتی را در خود جذب کردهبود پارسی دری گفته شد. برای نمونه در حالی که در فارسی (جنوبی) واژه «گَپ» رایج بود در گویش شمالی برای همین معنی کلمه «بزرگ» بهکار رفت.
در سده هفتم میلادی زبان فارسیزبان گفتاری نیمه جنوبی ایران، از خوزستان تا سیستان بود. در نیمه شمالی ایران فارسیزبان شهرها و زبان رسمی بود ولی پارتی هنوز در روستاها زبان گفتاری ساکنان بود. در بلخ نیز فارسیزبان رسمی نوشتاری و در حال گسترش به عنوان زبان گفتاری در جامعه بود. فارسی در این دوره در سغد و خوارزم تبدیل به زبان میانجی و بازرگانی شدهبود.
بر اثر این روندها، زبان پارتی در همان دوره پیش از اسلام از خراسان بزرگ رخت بربست و جای خود را به فارسی (میانه) داد و عربها پس از حمله به ایران زبان فارسی دری را به عنوان زبان تماس با مردم محل برگزیدند و سربازان حملات اسلامی به شرق همین زبان فارسی دری را با خود در مناطق دوردستتری در آسیای میانه گسترش دادند.
زبان فارسی در دوران باستانفارسی باستان گونهٔ باستانیِ زبان فارسی بوده که دودمان هخامنشی بدان تکلم میکردند. نخستین یافتههای نوشتاری از این زبان، سنگنبشتهٔ بیستون است که پیشینهٔ آن به سدهٔ ششم پیش از میلاد برمیگردد. دبیرهٔ فارسی باستان، میخی بودهاست که به نظر میرسد در زمان هخامنشی دبیرهٔ رایج در میان هیچ گروهی از مردم نبودهاست و تنها دبیرهای ادبی برای نوشتنسنگنوشتهها بودهاست. درهمین زمان، لهجههای دیگرِ ایرانی باستان نیز وجود داشته که پابهپای چهار زبان مهم دوران باستان، مراحل تکاملی را میپیمودهاست، مانند زبانهای بلخی، سُغدی،پارتی (فارسی میانهٔ اشکانی) و خوارزمی.
ایرانی باستان، که از آغاز تا فروپاشی شاهنشاهی هخامنشی، تقریباً از سدهٔ بیستم تا حدود سدهٔ چهارم و سوم پیش از میلاد را دربرمیگیرد، از زبانهای ایرانی باستان چهار گویش آن شناخته شدهاست: مادی، سَکایی، اوستایی و فارسی باستان. از دو زبانِ مادی و سکایی، که یکی در غرب ایران و منطقهٔ فرمانروایی ماد و دیگری در شمال، از مرزهای چین تا دریای سیاه، ازجمله بین اقوامپارت و ساکنان سُغد، رایج بوده، تنها واژهها و عبارتهایی در نوشتههای دیگران برجای ماندهاست. اما از زبانهای اوِستایی و فارسی باستان مدارک بسیار در دست است. زرتشت کتاب خود را بهزبان اوِستایی نوشتهاست.
خط باستان، خط میخی بودهاست و به نظر میرسد در زمان هخامنشی، خطی رایج در بین هیچ گروهی از مردم نبودهاست و تنها خطی ادبی برای نوشتن سنگنوشتهها بودهاست که برای نگاشتن این سنگنوشتهها استفاده میشدهاست. زبان فارسی باستان ازنظر دستوری پیچیدهتر از نسلهای بعدیِ «فارسی» بودهاست.
فهرست مطالب:
مقدمه
تعریف زبان
انواع زبان ها
طبقه بندی نوعی یا ساختمانی
زبانهای تک هجایی
زبناهای پیوندی
زبانهای تصریفی
رده بندی زبانها از حیث خویشاوندی
زبانهای منفرد
ادوار تاریخی تحول زبانهای ایرانی
دوران باستان
نمودار زبانهای باستانی ایران
زبان سکایی
زبان مادی
فارسی باستان
زبان اوستایی
دوره میانه
زبانهای ایرانی میانه
زبانهای ایرانی میانه گروه شرقی
زبانهای ایرانی میانه گروه غربی
زبان فارسی میانه
آثار باز مانده از فارسی میانه
متون پهلوی
کتب دینی زرتشتی
زند و اوستا
کتب غیر دینی پهلوی
کتب و رسالات متعدد به زبان پهلوی در زمینه غیر دینی
دوره جدید
زبانهای ایرانی جدید
مهمترین زبانهای ایرانی دوره جدید
زبان فارسی دری
مختصات زبان فارسی دری
بررسی اجمالی دگرگونی های آوایی
الفبای آوا نگار
صامت ها
نظر کلی به تحولات صوتی زبان فارسی
حذف مصوتهای پایانی
و...
عنوان پژوهش: درس فارسی، تدریس ی میانجی
با موضوع: راهکارهای ارتقا بخشیدن به آموزش صامت ی میانجی در کلمات ترکیبی و تشخیص آن از مصوت ی در دانش آموزان پایه اول
فرمت فایل: پی دی اف
تعداد صفحات:55
این پی دی اف در 55 صفحه با موضوع راهکار های ارتقا بخشیدن به آموزش صامت ی میانجی در کلمات ترکیبی و تشخیص آن از مصوت ی در دانش آموزان پایه اول تدوین شده و آماده دانلود است.
پاورپوینت جدول ترکیب صامت و مصوّت
فرمت فایل: پاورپوینت
تعداد اسلاید:7
تمام حروف البا
در این پاورپوینت جدول ترکیب صامت و مصوت برای آورده شده است.