رشته ی برنامه ریزی شهری از گرایش های شهرسازی است، برنامه ریزی شهری و منطقهای حرفه ایست در حوزهٔ عمومی و با هدف ارتقای کیفیت زندگی شهروندان به ویژه در مورد مسایل شهری همچون حمل و نقل، کاربری زمین و مطلوبیتهای زیست محیطی. با توجه به ابعاد گستردهٔ شهرها و سکونتگاههای انسانی، این حرفه نیز ابعاد مختلفی دارد، از زیبایی شناختی تا اجتماعی تا سلامت و موارد دیگر. به همین علت حرفهای چند رشتهای یا فرا رشتهای تلقی میشود که در ارتباط با سایر حرفهها و علوم همچون جامعهشناسی، جغرافیا، اقتصاد، معماری و موارد دیگر قرار میگیرد.در واقع علاوه بر دانش شهرسازی ، این رشته از دانش های محیطی مثل جغرافیا ، محیط زیست ، هیدرولوژی و ژئومورفولوژی و سنجش از دور نیز بهره می برد و نتایج بسیار علمی تری نسبت به مهندسی شهرسازی ارائه می نماید . البته در حوزه ی زیبایی شناختی و بصری نسبت به شهرسازی کاستی دارد. برنامه ریزی شهری و منطقهای شامل شاخههای مختلفی همچون آمایش سرزمین، برنامهریزی حمل و نقل، برنامهریزی کاربری زمین، برنامهریزی محیطی و موارد دیگر میشود.
پیشینه برنامهریزی شهریبرنامهریزی شهری، به دنبال مشکلات نشأتگرفته از انقلاب صنعتی مطرح شد؛ هرچند پیشینهٔ برنامهریزی برای شهر، به گذشتههای بسیار دورتر و شکلگیری نخستین تمدنهای بشری درمیانرودان، مصر و هند برمیگردد. در ابتدا، حل مشکلات صنعتیشدن (همچون کمبود مسکن، بهداشت محیط و...) در مداخلات کالبدی دیده میشد. اما، از اواسط دههٔ ۱۹۶۰ میلادی و با بروز ناکارآمدی اینگونه مداخلات، برنامهریزی شهری، به سوی مسایل اقتصادی و اجتماعی روی آورد و مباحثی چون عدالت، دموکراسی و مشارکت مردم در فرایند برنامهریزی شهری مطرح گشت. ابزارهای کالبدی برنامهریزی شهری، عبارتاند از: شبکهٔ معابر، کاربری اراضی، تراکم، محدودهها، حریمها و....[منبع]
در حال حاضر بسیاری از بیانیههای سازمان ملل متحد و دستورالعمل انجمنها و سازمانهای غیردولتی دخیل در امور برنامهریزی شهری با استفاده از تعریف واژهٔ «رشد هوشمند» به دنبال ارتقای محیط زندگی از طریق گسترش حرکت افراد پیاده هستند. کاهش آلودگی هوا، افزایش بلندمرتبهسازی، نزدیکی و در دسترسبودن خدمات شهری، عدم نیاز به توسعهٔ سطحی زیرساختها و خدمات شهری، عدم تخریب فضاهای سبز و کمربندهای سبز در اطراف شهرها، از مزایای حرکت به سوی رشد هوشمند و در نهایت دستیابی به شهر کامل است.
اهداف برنامهریزی شهریاز این رو متمرکز کردن منابع، ایجاد فرصتهای مناسب برای شهرهای متوسط، کمک به شهرهای کوچک و مناطق روستایی و تدوین سیاستهای توسعه منطقهای، از جمله سایر موضوعات مورد بحث در این رشته میباشد.
هدف از آموزش این رشته، تربیت متخصصانی است که ضمن کسب اطلاعات فنی، روحیه پویایی را نیز در خود گسترش دهند. به همین دلیل این دوره نه تنها به آموزش دانش فنی میپردازد بلکه به فراگیری علوم اجتماعی نیز تکیه دارد تا توسعه اقتصادی و منطقهای به عنصری پایدار به نام توسعه انسانی، بدل شود. به عبارت دیگر این رشته به مطالعه عوامل مختلف که در آمایش سرزمین نقش دارند، میپردازد. این عوامل عبارتاند از:
سیاستاقتصادفرهنگجمعیت، مهاجرت و فضامحیط روستاییمحیط شهریزیر بناجامعهشیوههای برنامه ریزیتکنولوژی فهرست مطالب: فصل اول: مفهوم شهر و شهرسازی شهر چیست؟ تعاریف مختلف شهر شهرسازی کدام است؟ شهرساز کیست؟ و... فصل دوم: تحولات شهرنشینی شهرها چگونه به وجود می آیند؟ عوامل گسترش شهرها مشکلات شهرنشینی عصر حاضر مادرشهر و کلانهشر و... فصل سوم: تحولات شهرسازی اصلاحات شهری اتو واگنر و ایجاد فضاهای باز در محلات ابزر هاوارد و شهرهای باغ مانند وحدت شهر و محیط طبیعی و... فصل چهارم: برنامه ریزی و انواع آن مقدمه انواع برنامه ریزی برنامه ریزی از نظر مدت اجرا برنامه ریزی منطقه ای طرح کامل منطقه ای برنامه ریزی روستایی و... فصل پنجم: روش مطالعه وضع موجود شهر مطالعات منطقه ای مطالعات طبیعی و جغرافیایی بررسی های فیزیکی مطالعات ترافیک و شبکه ارتباطی و... فصل ششم: ارائه طرح ها و راه حل ها مقدمه مراحل مختلف مطالعات طرح جامع شهر پیش بینی های اقتصادی و جمعیت سرانه زمین تراکم خالص و ناخالص سرانه های شهری و مسکونی و... فصل هفتم: الگوی برنامه ریزی و جایگزینی نیازمندی های شهری مقدمه محله های ناحیه های شهری استانداردهای شهری سرانه های آموزشی سرانه های اداری سرانه های تجاری سرانه های بهداشتی و... فصل هشتم: ضوابط توسعه زمین و تاسیسات زیربنایی تفکیک زمین آیین نامه تفکیک اراضی مطالعات مربوط به تاسیسات زیربنایی و... فصل نهم: تاثیر عوامل اجتماعی و اقتصادی و طبیعی در طرح های شهرسازی عوامل فرهنگی و اجتماعی و طرح های شهرسازی عوامل اقتصادی و طرح های شرسازی عوامل طبیعی و طرح های شرسازی و... فصل دهم: نواحی مسکونی مقدمه جنبه های کمی و کیفی مسکن اهداف برنامه ریزی مسکن نیازهای واحدهای مسکونی و...