نوع فایل: word
قابل ویرایش 160 صفحه
چکیده:
«بالعدل قامت السموات و الارض»،قوام آسمانها و زمین به عدل است.چنانچه تعادل را از زندگی حذف کنیم، وجودی برای هستی باقی نخواهد ماند که عدل پایه و بنیانی است که قوام و استواری جهان به اوست.« العدل اساس به قوام العالم.»تعالی و ارتقاء جان آدمی به حیات طیبه الهی با ایجاد تعادل فردی در بستر تعامل جمعی است. تعادلی در مبدا، در مسیر و در مقصد.
توسعه ای که در عدل است در هیچ طرح و برنامه دیگری نمی توان یافت. از آن جایی که توسعه در اسلام تنها به معنای افزایش فیزیکی نیست و جنبه های معنوی و ارزشی نیز اهمیت دارد ، جهت گیری سیاستهای توسعه در اسلام به سمت اهداف خاصی است که در راستا و تامین کننده هدف اصلی خلقت انسان است.انسان به خاطر همین سعه و جامعیت وجودیش، بر همه عوالم، حتی بر فرشتگان نیز برتری دارد و تنها اوست که می تواند حامل عشق و طلب باشد.یک عارف با سعه وجودی خود با همه جهان و همه انسانها یگانه است.
قرآن کریم میفرماید: انسانی که در اثر حیات پاکیزه ،جانش به سمت الله حرکت کرد ، جاودانه خواهد بود و از ابدیت خاص برخوردار است چون عندالله می شود . این حیات طیبه باعث صعود و تکامل انسان می شود.برای تداوم حیات حقیقی و افزونی تاله آدمی، لازم است که انسان اولاً چیزی را روی اصول علمی ببیند و ثانیاً قواعد عملی آن را بپذیرد. ظهور برکات و عنایات، مرهون رشد علمی و عملی جامعه است و امت اسلامی در پرتو ایمان و عمل صالح به این فیوضات الهی بار می یابد.حیات واقعی که در یک فرد به جریان می افتد، با حیات دیگران نیز مشترک است. اساسی ترین مختص حیات، تعدیل و تصعید خودمحوری به سود انسان محوری است، که رو به کمال دارد.
با صدور فرمان مقام معظم رهبری ، حضرت آیه الله خامنهای مبنی بر تدوین و تنظیم برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران در چارچوب چشم انداز بلند مدت کشور (دو دهه آینده) و با عنایت به الزامات حاکم بر تحقق چشم انداز بلند مدت کشور و ویژگیهای کنونی رشد و توسعه کشور، در این پایان نامه سعی بر این است تا با طرح و تشریح کاربردی تعادل و توسعه انسانی بعنوان راهبردی به حیات طیبه الهی در کشور ایران طی دو دهه آینده از منظر عرفانی تبیین گردد.
مقدمه:
سپیده مشیت دمیده، آفتاب خلقت سرزده، معمار هستی دست اندر کار آفرینشی شگفت است و ... انسان از رحم غیب پای به دامان شهود مینهد.در جشن تولد این مولود مبارک، خدای تعالی خود صحنه آرا و میزبان است. کروبیان عالم بالا و ساکنان حرم سرّ و عفاف ملکوت را به مصلای قداست انسان فرامیخواند و فرمان میدهد تا بر او سجده برند. «فاذا سوّیته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین فسجدوا الا ابلیس...».
شرح این حادثه بدیع که میتوان آن را زیباترین رویداد و پرشکوهترین جلوه اراده ازلی در جهان خلقت نامید جانهای لطیف و ارواح طیبه را که اعجازهای بزرگ ایمان و اندیشهاند به اهتزاز آورده و معناهای ژرف در اندام الفاظ به سینه تاریخ سپردهاند. علی (ع) آن وجدان ملتهب حکمت الهی چنین به ترنم آمده:
اتزعم انک جرم صغیر و فیک انطوی العالم الاکبر
و انت الکتاب المبین الذی باحرفه یظهر المضمر
و عارف رومی روح کلام علی (ع) را در قالب شعر پارسی بدین سان میدمد:
گر به ظاهر آن پری پنهان بود آدمی پنهانتر از پریان بود
نزد عاقل آن پری گر مضمر است آدمی صدبار خود پنهانتر است
راستی که آدمی زاده طرفه معجونی است و این راز وجود و پری پنهان باید سیمرغ آسا بال و پر آراید تااز محیط جاذبه ملک و طبیعت بیرون رفته و بر قله فاف «دنی فتدلی» نشیند و در هاله مغناطیس خود چنان مجذوب شود که بیش از دو هلال با مبدأ اعلی فاصله نداشته باشد و به افتخار «ابیت عند ربی یطعمنی و یسقینی» نائل آید.
انسان را حیوان ناطق یعنی جانور گویا میشناسیم، لکن با این فرق که او را دارای قوه و منّه و لیاقت و قابلیتی مییابیم که هر گاه آن دارایی را به فعلیت برساند، انسان حقیقی و واقعی خواهد بود. یعنی انسان واقعی و حقیقی در عرف عرفان آن کسی است که به فعلیت رسیده است و متصف به صفات ربوبی ومحاسن اخلاق و محامد آداب است وگرنه همان حیوان ناطق یعنی جانور گویا است.
آدم حقیقت انسانیت است که جامع و مظهر ذات و جمع اسماء و صفات الهی است که عالم خلق و آفرینش ظهور آنها محسوب میشود. و به این اعتبار آینه حق و خلق است و چون غرض از ایجاد، معرفت حق بوده و هیچ یک از مراتب وجود، استعداد آن را ندارند که حق را به نحو کمال و تمام بشناسند مگر انسان،بدین دلیل حقیقت انسانی، غایت ایجاد نیز هست و آفرینش محفوظ به بقا و دوام اوست. و هرگاه که این نوع از میان برخیزد – دوره عالم نیز به سر میرسد و دور آخرت آغاز میشود که رجوع آفرینش است به اسم اول که مصدر وجود است. حقیقت انسانی که کون جامع و آینه جمال و مظهر صفات قهر و لطف الهی است و به اعتبار خلافت و جانشینی خدا به ناچار باید دارای تمام اوصاف مستخلف باشد.
چون عقل اول را آفرید، سی صد و شصت نوع از انواع کمال در او ظاهر گشت و حق تعالی بر حسب استعداد و قوه عقل اول، چهل وشش هزار هزار نوع و ششصد هزار نوع و پانصد و شش هزار نوع از انواع کمال و فیض وجودی بر او افاضه کرد و به مقتضای این فیضی بخشیها عوالم متعددی خلق شد و انتشار فیض از عقل اول به اختیار صادر نگشت بلکه از راه فیضان سرزد.
در درون ما نیروهایی است که اگر به کار گرفته شوند و رودهایی است که اگر رهبری شوند و غنچههایی است که اگر شکفته شوند، ما را به وسعتها و رشدها و حرکتهایی میرسانند و سیراب و شاداب مینمایند. در حالیکه غفلت از این نیروها و رها کردن آنها ما را به رکود و ایستایی میکشانند و همین است که رسول باید ما را یادآوری کند و آگاه سازد.و این ما هستیم که باید به این سرمایهها و اندازه آنها پی ببریم و آنها را به جریان بیندازیم و زیانش را جبران کنیم که گفتهاند: رحم اله من عرف قدر نفسه * انسان سرمایههای زیادتری دارد. انسان فرزند تمام هستی است و تا بی نهایت راه در پیش دارد. لذا باید طوری تربیت شود که در تمام این عوالم و در تمام این مسیر بتواند چه بکند و چگونه بماند و چگونه برود. باید مرزها را برداریم و دیوارها را بشکنیم و با این دید وسیع به هستی و به انسان نگاه کنیم و انسان را به عظمتی بشناسیم که این هستی را زیر پا دارد.
روشن است که جزء اصلی در تشکیل اجتماع صالح انسانی خود انسان است. انسان محور اصلی برنامه ریزیها، قوانین، علوم و دیگر مسائل جامعه بشری است. اصلاحات و تحولات وانقلابها نخست باید از درون انسان آغاز گردد. و در حوزه وجودی او صورت گیرد و سپس به برون جامعه سرایت کند. اقتصاد، سیاست، جنگ، صلح، اخلاق، ضد اخلاق، ارزشها، ضد ارزشها، خوشبختی، بدبختی، ایثار، خودخواهی، مهرورزی، نظم، بی نظمی و ... همه و همه به انسان باز میگردد. بهترین برنامهها و آموزشها باید به دست انسانهای شایسته اجرا شود وگرنه سودی نمیبخشد و تحولی نمیآفریند. بهترین قوانین، بهترین مجریان را میطلبد، از این رو ساختن انسان و پرورش و رشد انسانیت انسان و تربیت اصولی افراد انسانی، مقدمه اصلی تشکیل هر نظام صالح و انسانی است و همین همواره هدف نخستین مصلحان واقع گرا و انسان شناس است.
باری! چون تا کنون چنین دوران پایدار و جهان گستر پدید نیامده است و در اکثریت قاطع اعصار و قرون ظلم و بیداد، نامردمی، نادانی، محرومیت و... حاکم بوده است و نیروهای انسانی هرز رفته است وانسانها به تکامل نرسیدهاند و در مجموع عصر مرگ انسان و میرش انسانیتها بوده است، نه عصر حیات و شکوفایی انسانیتها، پس حیات راستین هنوز تحقق نیافته است و انسان همواره در انتظار فرارسیدن حیات طیبه است و شکوفایی کامل معنویتها وانسانیتها.
استیصال و درماندگی علمی و عملی انسان کنونی از تسلط بر سرنوشتش در قرن معاصر، عصر جهانی شدن و انفجار اطلاعات یکی از ثمرات شومی که برای انسان به ارمغان آورده به انفعال کشیدن اوست.انسان عصر حاضر که ثمره سالیان سال پیشرفت تجربه و تکنولوژی است، امروز خود در حلقه مؤسسان به دام افتاده و خود به خدمت تکنولوژی درآمده و با مکیدن خون از شاهرگ حیات طیبه خویش دائما سرمایه وجود خود را با هدف تولید و مصرف بیشتر به سمت رضایت از حیات مدرن سوق میدهد و این همان نقطه جاودانه خواهی رو به پایین است. بحران هویت تعبیری است که شاهد مثالش انسان امروزی است، انسان گریزان از خود، از حقیقت خود،او هیچ گاه آغازکننده نیست، همیشه عکس العمل است. نمیداند چه باید بکند؟ و حتی نمیداند چه میتواند بکند؟«شرایط سوزشده نه شرایط ساز»!!!
تنبّه، توجه و بازگشت به حقیقت و اصل خویش، درک خسرانی که در آن واقع است و تهوّع علمی و عملی از زندگی موجود مقدمه بروز نیاز، درک نیاز و حرکت او به سمت و سوی حیات مطلوب است. حیاتی که انسان با تمام ابعادش مورد نظر است (حیات دینی) و این مهم او را در وضع زندگی عینی او و آنچه که باید انجام دهد (وضعیت مقدور) که توأم با مهار، تسلّط و فراغت می باشد قرار میدهد. الگوی امور جاری، موظف و ویژه پیشنهادی است در این جهت. امید است که قبول حضرت حق افتد .
تفکر سنگ اول رشد انسان و زیربنای تربیت او و سرنخ این کلاف سردرگم است. ادامه تفکر شناخت است و ادامه شناخت، محبت است و ادامه محبت، حرکت و عمل و آزادی و رشد و تکامل و آدم شدن و انسان شدن. شناخت نهایی به مقایسه و سنجش و به نظارت عالی عقل نیازمند است.حرکت و رشد مسائلی را مطرح میکنند:
1- جهت و حرکت: الله (انا الیه راجعون)
2- صراط مستقیم: نزدیکترین راه تا رشد استعدادها «توحید، عبودیت، اتباع».
3- مرکبهایی برای رسیدن: فکر، عقل، عشق و ایمان، فشار و بلا، عجز، اعتصام.
4- راهبر: (رسالت و امامت)
5- منزلها: رحم، دنیا، بهشت، که بهشت منزل است نه مقصد.
6- روش حرکت: شرایع و احکام، نظامها و قانونها.
با تفکر دراستعدادهای انسان به این همه میرسیم و ارتباط و هماهنگی آنها را حس مینماییم.با این تفکر، عظمت استعدادهای او را مییابیم و به کار عظیم او میرسیم که رفاه نیست و خوشی نیست، بلکه رشد و خوبی است. مییابیم که انسان چقدر ادامه دارد و در نتیجه هستی تا کجا گسترده میشود.با این شناخت انسان میخواهد تمام استعدادهای خود را بارور کند و تمام سرمایهها را زیاد کند. انسان میخواهد خودش را زیاد کند نه ثروت و قدرت و علمش و در این سطح است که میتواند امیر باشد و میتواند از اسارتها آزاد گردد.
چنین استدلال میگردد که علوم مختلف، قدرت تقویت و توسعه ظرفیت روانی را دارند و هر ظرفی در اثر مظروف خود، دچار محدودیت میگردد، جز روان انسان که در اثر اضافه شدن علم، توسعه بیشتری پیدا مینماید. «کلّ وعاء یضیق بما جعل فیه الّا وعاء العلم فانّه یتسع به» بر اساس نتایج حاصل از توسعه ظرفیت روانی، این حالت همواره مورد تقاضای پیامبران،از خداوند بوده و از او خواستهاند که به آنها شرح صدر بدهد و درنتیجه کارهایشان را آسان سازد. «قال رب اشرح لی صدری و یسّر لی امری» حداکثر شرح صدر و توسعه ظرفیت روانی حالتی است که مخصوص پیامبران الهی و برگزیدگان خدا است. به عنوان مثال خداوند با اعطای آن بر پیامبر اسلام (ص) منّت گزارده و آن را برتر از هر نعمت میداند. «الم نشرح لک صدرک و وضعنا عنک وزرک الذّی انقض ظهرک و رفعنالک ذکرک» و در اثر اعطای این حالت، پیامبر (ص) قدرت مقابله با مشکلات عظیم را پیدا نموده است.
نتیجه شرح صدر به خود فرد برمیگردد و آسان شدن کارها، احساس سبکبالی و جلب احترام عمومی، در حقیقت همگی نتیجه شرح صدر و توسعه ظرفیت روانی میباشند. علامت شرح صدر دستیابی به حلم است که در قرآن به عنوان صفات پیامبران خدا معرفی شده است و حتی خداوند خود را به این صفت خوانده است.
ادیان الهی تلاش بسیاری را در جهت ایجاد ارتباط زنده و مستمر بین انسان و خالق او از طریق عبادت و ذکر نمودهاند. ارتباط پویای بین انسان و خدا، وی را در غلبه بر مشکلات یاری نموده و از تنهایی رهایی میبخشد. انسانی که این چنین با خدا در ارتباط است و با گسترش بصیرت و معرفت خویش دامنه ارتباط خود را نیز توسعه میدهد به سوی نفس مطمئنه در حرکت است و میتواند در مقابل مصائب زندگی آرامش خود را حفظ کرده و با تکیه بر خدا، سراسر وجود خویش را صفا بخشد.حدیثی از پیامبر اکرم (ص) خطاب به امام علی (ع) نقل است که حضرت فرمود: مؤمن، مؤمن نمیشود مگر این که صدوسه صفت در او جمع شود. یکی از این صفات سعه صدر است. «اوسع الناس صدرا» یعنی سینهاش از همه گشادهتر است. قرآن در مورد سعه صدر میفرماید: «فمن یردالله ان یهدیه یشرح صدره للاسلام و من یرد ان یضله یجعل صدره ضیّقا حرجا».
یکی از اصول بهداشت روانی و روان درمانی که میتوان از متون اسلامی کشف کرد، اصل لزوم توجه به ظرفیت روانی و عوامل تقویت کننده و محدودکننده آن است. در آموزشهای اسلامی، ظرفیت روانی به ظرفهای عادی تشبیه شده است و چنین آموزش داده میشود، که بهترین ظرفیت آن است که گنجایش بیشتری داشته باشد. «ان هذه القلوب اوعیه فخیرها اوعاها» و در تعبیر دیگری افراد بشر بر حسب ظرفیت روانی و میزان بازدهی به معادن طلا و نقره تعبیر شدهاند «الناس معادن کمعادن الذهب و الفضه» و اصولا میزان تعقل را بر حسب گنجایش ظرفیت روانی میدانند.
هر فرد به میزان ظرفیت و قدرت عملی خویش در مقابل خدا مسئول است و موظف است این ظرفیت را شناسایی نموده و سعی نماید نهایت کوشش خود را برای افزایش آن و رفع عوامل محدودکننده به کار برد.این آرمان بزرگ انسان است که نه تنها بر هستی، که بر خویش هم حاکم بشود و بتواند به این هر دو جهت بدهد.«و لما بلغ اشدّه و استوی اتیناه حکما و علما». بلوغ اشد، رسیدن به کمال و قوت در تمامی نیروها و استعدادها است.و این همان تعادل و مرحله تسویه است..در این مرحله این نیرو به کار گرفته شده و بحرانهایش را پشت سرگذاشته است و انسان با تعادل و تسلط همراه است..انسان با رسیدن به تعادل ومرحله تسویه و بلوغ نیروها و استعدادهای خود، به ترکیب کاملی دست مییابد. دو مثال زیر برای روشن شدن مطلب کمک میکند.
کشاورز برای رشد و توسعه دانهای که در زمین می کارد و از آن امید برداشت محصولی را دارد باید با دقت و ظرافت به آن رسیدگی کند و همه ابزار و لوازم و مایحتاج رشد آن دانه را از جمله خاک مناسب، آب کافی، کود لازم، آفتاب و نور کافی و... را در اختیار آن دانه قرار دهد. اگر هر یک از لوازم و امکانات مورد نیاز برای رشد و توسعه یک گیاه به اندازه لازم و درحد تعادل و متناسب فراهم گردد، میتوان انتظار داشت که یک گیاه با کیفیت لازم و مطلوب محصول دهد. امادر صورتی که تعادل درهر یک از نیازهای گیاهی رعایت نگردد و حالت افراط و تفریط بگیرد، گیاه به مرور از بین خواهد رفت و کشاورز با وجود تمام زحماتی که کشیده محصول مطلوب خود را برداشت نخواهد کرد. مثال دیگر این که انسان برای سوار شدن بر یک مرکب همچون اسب، فیل و یا حتی دوچرخه باید در جایگاهی متناسب قرار گیرد که بتواند تعادل خود را در روی آن مرکب حفظ نماید. و با اطمینان به ثبات و تعادل خود به حرکت خود به سمت هدف معین ادامه دهد. اما اگر جایگاه خاص خود را بر روی مرکب نیابد و تعادل لازم را ایجاد نکرده باشد یا از سرش یا از انتهایش یا از هر دو طرف به زمین خواهد افتاد و در نتیجه به مطلوب خود نخواهد رسید. در شکوفایی استعدادهای انسانی نیز باید تعادل رعایت شود.
در درازای تاریخ، هیچ گاه انسان از اندیشه و آرزوی بهتر زیستن فارغ نبوده و همواره برای دست یافتن به زندگی بهتر و سامان یافتهتر(مدینه فاضله)، در تلاش بوده است. قرآن کریم، هدف مشترک تمام پیامبران را برپایی جامعهای بر اساس قسط و عدل میداند و به ابزارهای پدید آوری چنین جامعهای نیز اشارت میکند:«لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط...»ما پیامبرانمان را با دلیلهای روشن فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو را نیز نازل کردیم، تا مردم به عدالت و راستی گرایند«و کذلک جعلناکم امه وسطا لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الرسول علیکم شهیدا».
همانگونه که دنیا به دو قسم ممدوح و مذموم تقسیم میشود، حیات انسان نیز دو نوع است: دنیایی و طیب. از نظر قرآن زرق و برقهای دنیوی که اهل دنیا را شیفته خود کرده است، بهره پستترین نوع زندگی است. «ذلک متاع الحیوه الدنیا... »(آل عمران/14)
در قبال دنیای پست که در همه جای آن بازی، زینت، مقام طلبی، تفاخر و تکاثر حاکم است، حیات طیب قرار دارد. این حیات از آن مؤمنانی است که اعمال صالح انجام میدهند. «من عمل صالحا من ذکر او انثی و هو مؤمن فلنحیینه حیاه طیبه» قرآن در این آیه نفرمود ما همین زندگی طبیعی و مادی مؤمن را طیب میکنیم بلکه فرمود ما به او حیات طیب میدهیم. حیات طیب خود عالم دیگری است و لذات این عالم نیز با لذتهای عالم طبیعی فرق دارد. مراد از حیات طیب زندگی پاکیزه در جهان آخرت نیست. بلکه در همین دنیای طبیعی که افراد عادی با یکدیگر حشر و نشر دارند، مؤمنان از حیات طیب برخوردارند و با اولیای الهی محشور هستند یعنی با آن که در میان مردم عادی زندگی میکنند، ولی با آنان نیستند. دراین حیات طیب، غم، ترس، اضطراب، حرص، حسد، بخل، آز، کینه، عداوت، جهل و گمراهی راه ندارد. چون این عالم برتر از زندگی طبیعی است. در دنیای پست سخن مردم از بهتر خوردن و بهرههای مادی است. ولی در حیات طیب سخن ازمعارف است.
تأله و ذوب در الهیت خدای سبحان فصل مقوّم و اساس هویت انسان است. و بر همین اساس خلافت تام الهی بنا میشود. بنابراین در وجود آدمی باید آثار الهیت تجلی کند و او را در ارائه اوصاف علمی و عملی صحیح خلیفه تام خدا سازد. قرآن کریم میفرماید: انسانی که در اثر حیات پاکیزه جانش به سمت الله حرکت کرد جاودانه خواهد بود و از ابدیت خاص برخوردار است چون عندالله میشود. این حیات طیبه باعث صعود و تکامل انسان میشود. پایه و مبنای اوصاف الهی بردو محور عمل و علم است.
میباشد. پویایی در مسیر رشد و تکامل و توسعه را میتوان به عنوان معیار سلامت فکر تلقی نمود.
بر اساس ویژگیهای انسان (هدف جویی – اختیار – خلاقیت – استعداد – آگاهی و خود آگاهی) میتوان گفت که انسان قادر است هم هدف و هم راه رسیدن به هدف را طرح و انتخاب کند و در راه نیل به آن بکوشد. به بیانی دیگر انسان بالقوه قادر است آینده و راههای رسیدن به آن را طراحی و ارزیابی و انتخاب کند و نهایتا آنها را به وجود آورد.برنامه ریزی جریانی است دائمی که انسان و جامعه را در این تلاش برای تعالی و توسعه یاری میدهد.
انسان موحد ساختن آیندهاش را در زمین وظیفه و مسئولیت خود میداند، زیرا خلافت و امانت را پذیرفته است. خود را بزرگ ترین عامل رشد یا رکود میداند. همان قدر که آرزو میکند به عمل هم دست میزند. برای نزدیک شدن به حقیقت علاوه بر یادآوری دائمی خود (ذکر) و جلوگیری از انحراف (تقوی) آگاهانه میکوشد تا راه حلهای محسوس، عینی و قابل تجربه را که منطقا بر دانش و دستاوردهای سابق نیز استوار باشد به کار بندد..
زمان مورد نظر برنامه ریزی مسلمان مؤمن محدود به دوره کوتاه تصدی یا ریاست او نیست. افق زمانی او قیامت و بعد از آن را (آخرت) که پایانی ندارد در برمیگیرد. چنان به زندگی این جهان نگاه میکند که گویی هفتهای بیش از عمر او باقی نیست و در عین حال چنان به آینده مینگرد که گویی همیشه در آن خواهد زیست. (نقل قول از امام علی (ع))در حالیکه به واقعیتهای گذشته معترف است ولی آینده را دنباله مسیر و دونده های گذشته نمی داند. بنابرین دامنه زمانی برنامه ریزی او در عین حالیکه به موفقیتهای کوتاه مدت توجه دارد تا بی نهایت ادامه دارد( قوس صعود ) در عین حال توجه به آینده بسیار دور و بی نهایت ؛ بازده جاری را در جهت نیل به ایده آلها به نهایت خود می رسد.بر برنامه ریزی او نه تنها دانش بلکه حکمت حاکم است.
عمل صالح و رابطه آنها با برنامه ریزی ؛اجزاء تشکیل دهنده جریان انقلاب تکاملی اسلامند. نزدیک شدن به ایدهآل اسلام " الله" مستلزم سعی و کوشش دائمی انسان است . این تلاش دائمی احتیاج به درک عمیق بعد زمان در دنبال کردن ایده آل دارد .
فهرست مطالب:
چکیده
مقدمه
فصل اول – تعادل
تعاریف لغوی و اصطلاحی
عدل
معنای اعتدال
معنای عدالت
واژههایی که با عدل پیوند معنایی دارند
استقامت
قصد
قسط
وسط
توسط
تعادل
تعادل در مقصد (تعادل در خداشناسی)
عدل الهی
عدل خدا در خلقت جهان
تعادل در خلقت انسان
تعادل در مبدأ (تعادل در خودشناسی)
ضرورت تعدیل در قوای طبیعی تحت فرماندهی عقل
نشانگرهای رفتار و شخصیت متعادل
مراحل وصول به تعادل
تعادل جسمانی
تعادل عقلانی (اجتماعی)
تعادل روحی (معنوی)
ارتباط و نحوه تأثیر امور جاری و موظف و ویژه در یکدیگر
نشانههای عدم تعادل و سلامتی در امور مذکور
در امور جاری (فردی)
در امور اجتماعی
در امور ویژه (معنوی)
تعادل در مسیر (تعادل در فرمان خداشناسی)
تعادل در شریعت و طریقت و حقیقت
صراط مستقیم
تعادل در انسان کامل
انسان کامل صاحب مقام برزخ البرازخ است
مقام برزخیت کبری = تعادل در بین غیب مطلق و شهادت مطلق
تعادل اسمایی (اسماء جمالی و جلالی)
تعادل در تشبیه و تنزیه
عقل حد واسط ربوبیت و عبودیت
تعادل در دو قوه عقل عملی و نظری
تعادل در دو جنبه یلی الخلقی و یلی الحقی
تعادل در علم و عامل
تعادل در عقل و قلب (عشق)
تعادل در اقبال و ادبار قلب
تعادل در خوف و رجاء
تعادل در قبض و بسط
یقین به خداوند موجب اعتدال آدمی میشود
تعادل در هیبت و انس
ادب پرهیز از افراط و تفریط
تعادل در فرق و جمع (جمع الجمع)
تعادل در رضا و غضب
تعادل در رتق و فتق
تعادل در انبساط
تعادل در فناء
تعادل در تسلیم و تفویض
تعادل در توکل
تعادل در خلوت و جلوت
تعادل در دنیا و آخرت
برخی از نتایج ایجاد تعادل در انسان
فصل دوم – توسعه
تعریف لغوی و اصطلاحی
توسعه از دیدگاه فلسفی
توسعه فرهنگی
منظور از خلقت بشر، ظهور استعدادات نهانی است
تجلی شهود الهی تابع استعدادات است
هدف از خلقت تحقق تمامیت انسان است
استفاده از تمام قوا (توسعه انسانی)
توسعه وجودی از منظر قرآن
توسعه از منظر عرفان
نبوغ عرفانی
محورهای توسعه الهی
اهداف توسعه
گسترش علم و عقل یکی از اهداف توسعه
مبانی توسعه
شاخصههای توسعه الهی
انسان با ایمان، انسان توسعه یافته قرآنی
مظهر اهتداء و ضلالت قلب انسان است (شرح صدر و ضیق صدر)
قلب المؤمن عرش الرحمن (توسعه دل)
علایم توسعه وجودی
شرح صدر
علامت شرح صدر دستیابی به حلم است
انس
انبساط
من انسان کامل من فراگیر است
وسعت نظر عارف
سرور
راههای افزایش توسعه وجودی
پذیرش توحید راه اساسی افزایش ظرفیت روانی
خداخواهی
طی مراتب کمال در انسان کامل
سیر و سلوک
عبادت (عبودیت)
تقوی مایه شرح صدر و گسترش دل
گستردگی ظرفیت روانی و حلم نتیجه علو همت است
شکر
عوامل مؤثر در ایجاد ظرفیت روانی
مظاهر توسعه وجودی
سلوک فردی
سلوک جمعی
نتایج توسعه وجودی
تنگی و فراخ قبر تابع انشراح صدر و عدم آن است
نتیجه گیری
فصل سوم – حیات طیبه در ایران 1400 (ه.ش)
تعریف حیات معقول
عبور از مراحل خام «حیات طبیعی محض» به مراحل حیات معقول
حیات
طیب
حیات دنیایی و زندگانی طیب
حیات طیبه
حیات طیبه بهره مؤمن صالح
ارکان حیات طیبه
حیات طیبه انسان را به کجا میرساند؟
راه رسیدن به عزت چیست؟
معنای صعود و شرح معراج
عمل صالح واسطه ارتقاء ارواح طیبه
نشانهها و ویژگیهای حیات طیبه
سیمای حیات طیبه نزد پیشوایان معصوم
ایران در سال 1400 (ه.ش)
نتیجه گیری
فهرست منابع
منابع و مأخذ:
زاهدی ، محمد جواد ، 1382 ،کتاب توسعه و نابرابری،انتشارات مازیار،ص
صفایی حائری، علی، مسئولیت و سازندگی، ص188
نظرپور ، محمد نقی ،ارزشها و توسعه ،1378،ص
ملکی ، حسن ،مقاله خانواده متعادل و توسعه پایدار، نشریه پیوند
نصر ، سید حسین ،آموزههای صوفیان،1381 ، انتشارات قصیده سرا،ص261
سعید تهرانی ، جواد ، اسلام و تجدید حیات معنوی جامعه، شرکت سهامی انتشار، 1351،ص204
شریعتی ،محمدتقی،تفسیر نوین، ، ص
شیرازی، صدر المتألهین محمد، ترجمه مفاتیح الغیب، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی،ص164
بلخی،جلال الدین،مثنوی مولوی، نسخه نیکلسون، دفتر چهارم، رویه 806
فراهانی فرد ، سعید ،نگاهی به فقر و فقرزدایی از دیدگاه اسلام، بهار 78
طوسی، خواجه نصیرالدین،اوصاف الاشراف ، به تصحیح و توضیح نجیب مایل هروی، انتشارات امام،1361،ص147
جوادی آملی، عبدالله، هدایت در قرآن ، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1376،
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن مجید،بخش سوم سیره حضرت رسول (ص)
ذاکری، سید مجتبی،اخلاق عرفانی، انتشارات صدر، 1372
انصاری، خواجه عبدالله، صد میدان ، باهتمام قاسم انصاری، انتشارات طهوری 1360
الترکه ، صائن الدین علی بن محمد ،تمهیدالقواعد، با مقدمه سید جلال الدین آشتیانی ، 1976
جعفری ، محمدتقی ، تعلیم و تربیت اسلامی ، گردآوری وتنظیم محمدرضا جوادی ،1378
شیمل ،آن ماری،ابعاد عرفانی اسلام ،ترجمه وتوضیحات دکترعبدالرحیم گواهی،دفتر نشر فرهنگ اسلامی ،1374
جوادی آملی ،عبدالله، شمیم ولایت ، مرکز نشر اسرا، آبان 83
ولی، شاه نعمت الله، رسائل ،ج4
میبدی ،ابوالفضل رشیدالدین، کشف الاسراروعده الابرار،ج
طباطبایی،سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج12 ،جزء 14،ص
جعفری ، محمد تقی ،حیات معقول ، دفتردوم ، صص 36 - 37
حکیمی، محمدرضا، کلام جاودانه
صحیفه امام، ج5،ص440، 23/10/57
کارگزار (یعقوبی) ،ابوالقاسم، حیات طیبه پاک زیستی، صص 2 - 46
مطهری ،مرتضی، حق و باطل، به ضمیمه احیای تفکر اسلامی، انتشارات صدرا،1362،ص36
شاه آبادی ، محمدعلی ،رشحات البحار ،1360
درّی نجف آبادی ،توسعه و فرهنگ و سازندگی،صص11- 12
یثربی ، سید یحیی ، پژوهشی در نسبت دین و عرفان، 1379
فارسی ، جلال الدین ، نظام هستی، انتشارات امیرکبیر، 1370
هریسی تبریزی المسکن ، حسن ،غررالحکم و دررالکلم ، ج دوم، مترجم محمد علی انصاری ،
صص 503- 477
نوربخش،جواد، فرهنگ اصطلاحات تصوف، ج8 ، ص 49
گوهرین،سیدصادق، شرح اصطلاحات تصوف ، ص79
عطارنیشابوری، شیخ فریدالدین، تذکره الاولیاء، ، ص569
نوع فایل: word
قابل ویرایش 130 صفحه
مقدمه:
احتمالاً تمام افراد با واژة پرخاشگری آشنایی نسبی د ارند و این حالت را تجربهکرده اند به گونه ای که اگر این واژه را متصور شویم متعاقباً حالت هیجانی آن را در ذهن می توانیم تداعی کنیم. تقریباً هیچ چیز مخرب تر از پرخاشگری نابجا نمی تواند باشد به طوری که می تواند ارتباطات انسانی را به راحتی ویران کند.
پرخاشگری عموماً رفتار کاملاً طبیعی انسانهاست اما زندگی که پرخاشگری خارج از کنترل و ویرانگر باشد می تواند در کار، ارتباطات اجتماعی و حتی در کل کیفیت زندگی مشکلاتی را به وجود بیاورد ممکن است کار به جایی برسد که شما احساس کنید اسیر هیجان قدرتمندی هستید که نمی توانید از آن اجتناب کنید پرخاشگری یک حالت هیجانی است که از لحاظ شدت می تواند خفیف، شدید یا ویرانگر باشد همانند هیجانات دیگر ، پرخاشگری موجب تغییرات زیستی و فیزیولوژیکی متعددی می شود مثل افزایش فشار خون، افزایش ضربان قلب، تند شدن تنفس و... همچنین عصبانیت می تواند ناشی از عوامل بیرونی یا درونی باشد شما می توانید از دست فرد مشخصی مثل یک همکار یا از یک حادثه عصبانی شوید. همچنین پرخاش شمامی تواند ناشی از نگرانی یا تفکر شما در مورد مسائل شخصی باشد با یادآوری حوادث و خاطرات تلخ و آسیب زا که می تواند پرخاشگری را شدت بخشد زمانی که احساس نفرت از شخصی را به زبان می آوریم یا اقدام به آسیب رساندن به وی می کنیم، دیگر نمی توانیم به این شناخت برسیم که آن شخص جنبه های خوبی هم دارد از سوی دیگر، وقتی در برابر کسی پرخاشگری می کنیم به این معناست که جاذبه آن شخص در نظر ما کم شده است. به همین سبب، پس از اعمال پرخاشگری، کوشش خواهیم کرد تا حسن های او را دست کم بگیریم و معایب وی را برجسته تر کنیم تا از این طریق ناهماهنگی شناختی را کاهش دهیم، به علاوه سعی می کنیم تا دلایل دیگری برای تنفر از آن فرد پیدا کنیم، مرد اغلب پس از فریاد زدن، کتک زدن یا شکستن ظروف احساس آرامش پیدا می کنند این اعمال، برای مدتی کوتاه تنش را زایل می کند و فرصتی فراهم می آورد تا قدرت خود را نشان دهند، اما در بلند مدت خشونت را افزایش می دهد. درهر صورت در مورد پرخاشگری و شکل گیری آن نظریات گوناگونی ارائه شده است و هر کدام از مکاتب روانشناسی نظرات خاص خود را بیان کرده اند مانند فروید که پرخاشگری از نوعی سائق می داند و یا رفتار گرایان که طبق اصول پاداش و تنبیه آن را تعریف می کنند و یا روانشناسان یادگیری که بر الگوها و یادگیری مشاهده ای تأکید دارند و یا روانشناسان شناختی که بر شناخت و طرحواره های ذهنی اشاره می کنند.
فهرست مطالب:
مقدمه
بیان مسئله
اهمیت پژوهش
هدف پژوهش
بیان فرضیه
تعاریف عملیاتی واژه ها
فصل دوم:
پیشینه پژوهش و مطالعه منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق
مقدمه
تعریف پرخاشگری
پرخاشگری از دیدگاه زیست شناسی در مبانی فیزیولوژی
آمیگدال و رفتار پرخاشگرانه
نقش تستوسترون در پرخاشگری
سیناپس های سروتونینی و رفتار پرخاشگرانه
پرخاشگری، فیزیولوژی و تیره شناسی
پرخاشگری از دیدگاه روانکاوی
اوهام پرخاشگرانه
تحول پرخاشگری
کنشهای از پیش ساخته پرخاش نسبت به دیگران
آدم کشی
پرخاشگری نسبت به خود
پرخاشگری نسبت به خود در حال تحول و رشد
پرخاشگری با دوام نسبت به خود
نظریه یادگیری اجتماعی «تأثیرات الگویی»
تقویت پرخاشگری
مشاهدة خشونت
فرضیه پالایش
فرضیه ناکامی و پرخاشگری
تعریف ناکامی
رابطه ناکامی و پرخاشگری
شکست نامطلوب در کسب هدف
هدف ناکامی و پرخاشگری
رقابت و ناکامی
عوامل انتقال ناکامی به پرخاشگری
پرخاشگری ناشی از ناخوشایندی
ناکامی به منزله حادثه ای ناخوشایند
واکنش به حوادث ناخوشایند
سایر تأثیرات منفی محرکهای ناخوشایند
انتساب تحقق هدف و ناخوشایندی
تمایزات گروهی و اجتماعی
تأثیرات جبری محرکهای محیطی
پیوند با شرایط ناخوشایند
پیوند اهداف موجود
اشخاص معلول به منزله محرکهای ناخوشایند
پیوند با پرخاشگری تأثیر تسلیح
فرایندهای شناختی در رفتار پرخاشگرتنه
شناخت وقوع حادثه
کیفیت تسکین
تطابق با خودشناسی
اداره عقیده
عوامل موثر بر تمایزات جنسی
نقش های جنسی و پرخاشگری
کاهش و کنترل پرخاشگری
کاهش پرخاشگری
تربیت نادرست والدین
والدین به منزله الگوهای پرخاشگری
کنترل پرخاشگری
تنبیه
فرو خوردن خشم
نقش زمان در اطفاء پرخاشگری
پرفشاری خون چیست
فشار خون بالای اولیه یا لازم و ضروری
علایم فشار خون بالا به طور معمولی یا مزمن
علایم فشار خون بالا به طور حاد یا شدید
مکانیسم کنترل فشار خون توسط اعصاب
برخی از اثرات فشار خون بر بدن
خطر پاره شدن رگ های مغز یا سکته قلبی
تأثیر فشار خون بر قلب
تأثیر فشار خون بر کلیه ها
بیماری سرخرگ ها در اثر فشار خون
دلایل افزایش فشار خون
تأثیر چای و قهوه
تأثیر الکل
«تأثیر استرس» یا فشارهای عصبی
فشار خون بالا و خوردن نمک
برخی از راههای جلوگیری از افزایش فشار خون
فصل سوم
روش اجرای تحقیق
روش اجرایی تحقیق
جامعه آماری و نمونه آماری
روش نمونه گیری
ابزار تحقیق
اعتبار روایی و مقیاس
روش اجرای آزمون
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
تجزیه و تحلیل توصیف
تجزیه و تحلیل مقایسه ای
فصل پنجم
خلاصه و نتیجه گیری
بحث و گفتگو دربارة داده ها
خلاصه و نتیجه گیری
فهرست جداول و نمودارها
جداول
نمودارها
منابع و مأخذ:
اتکینسون – اسمیت – بم، هکسی– اتکینسون ، روانشناسی ، زمینه هیلگارد جلد 2. مترجمین:: دکتر حسن رفیعی، دکتر مرسده سمیعی ، دکتر محسن ارجمند
انتشارات ارجمند
سال انتشار 1383
کالات ، جیمز ، روانشناسی فیزیولوژیک
مترجمین: دکتر اسماعیل بیابانگرد ، دکتر احمد علی پور، دکتر احمد غضنفری
ناشر: دانشگاه شاهد ، تابستان 1383
خدیوی زند، محمد مهدی ، ناکامی و پرخاشگری «نظریه ها و مفاهیم»
ناشر: انتشارت تربیت سال انتشار: 1374
برکوتیز ، لئونارد روانشناسی اجتماعی
مترجمین: محمدی اصل، عباس ، محمد حسین فرجاد
ناشر: اساطیر سال انتشار: 1372
موسوی ، مهدی ، از فشار خون و افزایش آن چه می دانید.
ناشر: تیمور زاده - پردیس دانشگاه سال انتشار: 1381
سادوک ، بنیامین – سادوک، ویرجینیا ، خلاصه روانپزشکی
مترجم: پور افکار ، نصرت الله. ناشر: شهر آب – آینده سازان ، 1382
نوع فایل: word
قابل ویرایش 180 صفحه
مقدمه:
انقلاب اسلامی ایران به عنوان انعکاس جلوه های روشن اندیشه های الهی حضرت امام خمینی (ره) ، حصار اوهام و نظریه های رجعت به قرون جاهلیت را شکافت و باایجاد تحول عمیق در فرهنگ و اعتقادات جامعه اسلامی هویت و شخصیت مستقل سیاسی، فرهنگی و اعتقادی را به جهان اسلامی هدیه کرد. امروز ثمره این نهال برومند ، قامت برافراشته و پر افتخار بسیج است که درسایه پیروی از مقام معظم رهبری و جان فشانی های بسیجیان سلحشور بر تارک انقلاب می درخشید. درخششی که از شرکت مخلصانه و فراگیر در هشت سال دفاع مقدس تلالؤ آن جهانگیر شده و موجبات سرافرازی نظام جمهوری اسلامی ایران ، و ناامیدی و یاس دشمنان اسلامی را در سر تا سر جهان فراهم آورده است. فرهنگ و تفکر بسیج پدیده ای نوظهور است که ریشه در باورهای اسلامی ، انقلابی و ملی مسلمانان ایران دارد.
فرهنگ و تفکر بسیج در سیر تحول و تکوین بسیج در دوران انقلاب ، جنگ تحمیلی و دوران سازندگی و بعد از آن در جامعه حضور داشته و همیشه در لحظات بحرانی ، گره های نظامی ، سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی نظام را به نحو معجزه آسایی باز کرده است. از آنجا که بقای نظام جمهوری اسلامی در گروه توجه به این فرهنگ ناب اسلامی ، انقلابی وایرانی است ، باید شاخصه های این فرهنگ را شناخت. همان شاخصه هایی که از زمان پیدایش تا کنون از آن بهره مند بوده و همگان بر این اساس بسیج را می شناسند و تکریمش می کنند. بر اساس همین شاخصه ها نیز باید از آن وضعیت شناسی و آسیب شناسی کرد و زمینه های ضعف و قوت آن را در اقشار بسیج بررسی کرد و راه کارهایی را برای ارتقای ویژگی هایاسلامی ، انقلابی وملی آن به دست آورد.
فهرست مطالب:
فصل اول: کلیات،تعاریف و مفاهیم
مقدمه
موضوع پژوهش
دستاوردهای نظری و عملیپژوهش
تعاریف و مفاهیم
مفهوم فرهنگ
تعریف لغوی
تعریف اصطلاحی
عوامل فرهنگ
جنبه های مادی
جنبه های معنوی
اصول چهارگانه فرهنگ
اصل اول:تعقل سلیم و احساسات تصعید شده
اصل دوم:تکامل انسان
اصل سوم:شایستگی و بایستگی
اصل چهارم:فرهنگ حقیقتی است در دوبعد خاص و عام
مفهوم تفکر
تعاریف لغوی
تعاریف اصطلاحی
مفهوم بسیج
تعاریف لغوی
تعاریف اصطلاحی
تعریف بسیج در انقلاب اسلامی
تعریف فرهنگو تفکر بسیج
فصل دوم: رویکردها و ویژگی ها
فرهنگ و تفکر بسیج در متون اسلامی
هدف و فلسفه بسیج
ویژگی ها
تجهیز مادی و معنوی
شهادت طلبی
صبر و استقامت
شجاعت
انضباط و هماهنگی
رضای حضرت حق تعالی
عدم سازش با کفار
اتکال به ذات حق تعالی
تولی و تبری
داشتن روحیه و جنگ روانی
فرمانبرداری و جنگ طلبی
فرهنگ و تفکر بسیج در وصایای شهیدان
ظهور تجلی ولایت و محبت به ائمه اطهار(ع)
رشد فضایل و محو رذایل اخلاقی
عشق و علاقه به امام امت (قدس سره)و اطاعت از ایشان
عرفان و معنویت
افتخار به امام حسین (ع)
زهد،ایثار و از خود گذشتگی
اتحاد و وحدت کلمه
رشد اعتقادات اسلامی
آگاهی و ایمان به حقانیت انقلاب و شهادت
فرهنگ و تفکر بسیج در جبهه ها
آداب امر به معروف و نهی از منکر
حفظ شرایط وجوب
اعزام انفرادی وم امر به معروف و نهی از منکر
آداب برادری و تعاون
طرز آشنایی
آداب بیماری و مداوا
حکمت های کتمان بیماری
عیادت و پرستاری
آداب فرماندهی و فرمانبری
اخلاق فرماندهی
عشق و علاقه متقابل
آداب قرآن
آداب مهمانی و معاشرت
دید و بازدید
سر سفره نشستن
شهرداری یا خادم الحسین
ادعیه قبل و بعد از طعام
آداب دعا و مناجات
جبهه به عشق دعا
آداب سخن سکوت
راستی و درستی در سخن
نسبت نیکو دادن به هم
تکیه کلامها
زبان سکوت
قسم یاد نکردن
ذکر خوش صلوات
ماندن و مقاومت کردن
آداب عبادت
آذان
وضو
نماز
شهادت طلبی
آداب رفتار با عراقی
فرهنگ و تفکر بسیجی از نگاه جامعه شناسی
فرهنگ و تفکر بسیج از دیدگاه حضرت امام (قدس سره)
فرهنگ و تفکر بسیج از دیدگاه حضرت آیت ا…خامنه ای (ظله)
فصل سوم:خاستگاه و ریشه
خاستگاه فرهنگ وتفکر بسیج
خاستگاه جامعه شناسی
رویکرد جامعه شناسیپزوتیویسمی از بسیج
شرایط تشکیل بسیج
شرایط اجتماعی بسیج
شرایط اقتصادی
شرایط سیاسی
نقد مبانی بسیج شناسی در جهان معاصر
ملاک های از قبل تعریف شده
محور قرار گرفتن انسان مادی در علوم اجتماعی غرب
عدم توجه به اراده الهی در تحقق پدیده های اجتماعی
خاستگاه فرهنگ و تفکر بسیج در معارف و متون اسلامی
در بی در بهشت مخصوص مجاهدین راه خدا
ارزش قطره ای از خون مجاهد
فضیلت شمشیر مجاهد
فضیلت جهاد
سرزنش سهل انگاری در جنگ و جهاد
مفهوم رهبری
مفهوم حکومت و حاکمیت
مفهوم ولایت فقیه
قانون اساسی
شرایط و صفات رهبر
وظایف و اختیارات رهبر
خاستگاه فرهنگ و تفکر بسیج از دیدگاه ولایت و رهبری
خاستگاه بسیج در دنیای اسلام
خاستگاه بسیج در انقلاب اسلامی ایران
خاستگاه بسیج در اراده الهی
خاستگاه بسیج در اراده مردمی
فصل چهارم: چشم اندازها و عرصه ها
عرصه های اجتماعی
عرصه سیاست
آگاهی و شناخت
احساس و مسئولیت کردن
ایستادگی و مقاومت
عرصه فرهنگ
تهاجم فرهنگی
تولید دانش
عرصه اقتصاد
سطح توسعه
سطح کلان
سطح خرد
عرصه های فردی
نظام گرایشی
نظام بینشی
نظام رفتاری
توازون در ابعاد درونی
فصل پنجم: مقیاس فرهنگ و تفکر بسیج
کلیات مقیاس
الف) مشاخص های ده گانه
عمل صالح
ایثار و استقامت
نیایش و خود سازی
محبت و احسان
اعتقاد به حکومت اسلامی
حریت و شهامت
مردمی بودن
علم و آگاهی
تظم و آمادگی رزمی
هویت ملی و فرهنگ پذیری
ب) آزمودنی
ج) ابزار پژوهش
پرسشنامه
مراحل تنظیم پرسشنامه
نمره گذاری پرسشنامه
نحوه نمره گذاری و تعیین شاخص هماهنگی پرسشنامه
روایی پرسشنامه
اعتبار پرسشنامه
د) اجرا و تفسیر نمرات
ه) میانگین و انحراف معیار شاخص های ده گانه در اقشار بسیج تهران
پرسشنامه
کتاب سبک شناسی محمد تقی بهار معروف به ملک الشعرا برای دوستداران ادب فارسی
نوع فایل: word
قابل ویرایش 175 صفحه
مقدمه:
شهر و شهر نشینی ایران که در طول سالهای متمادی دچار دگرگونی و تغییر بنیادی نشده بود ، همزمان با درگیری در روابط جدید سرمایه داری جهانی وارد دوره ای از تغییرات و دگرگونیهایی شد که اگر چه ریشه در زیر ساخت های اقتصادی ( تولیدی و صنعتی ) جامعه ایران نداشت اما به هر حال متأثر از شیوه ها و روشهای نوین تولید و توزیع ، مبادله و مصرف و نیز تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی رشد ، چالش های جدیدی را ایجاد کرد تکامل نیافتن نظام سرمایه داری در ایران به دلیل موانع متعدد ساختاری درونی ، افزایش بهای نفت در دهه پنجاه و اصلاحات ارزی که خود حاصل پایان عمر هم نشینی نظام سرمایه داری با نظامات آن پیشین بود تأثیرات دامنه داری بر الگوی شهرنشینی و شهر در ایران داشتند. از یک سو استقرار صنایع و کارخانجات در محدودة بلافصل شهرها و عمدتاً کلان شهرها و رواج نسبی روابط سرمایه داری سوداگر و وابسته در آن و از طرف دیگر بی نیاز شدن شهرها از بازار روستاها و قطع ارتباط تاریخی شهر و روستا موجب تقویت نقش و جایگاه شهرها شده و از سوی دیگر اصلاحات ارضی موجب تخریب بنیانهای زیست و معیشت روستاییان گردیده و اینها بر روی هم نامعادله ای ساختند که حاصلش مهاجرت گسترده روستائیان به شهرهای بود که بنیانهای تولید آن به درجه ای از کمال نرسیده بود که قدرت جذب انبوه مهاجران را داشته باشد. انبوه مهاجرین جذب شده به شهرها نیاز به سر پناه و مسکنی داشتند که با توجه به وضعیت درآمدی خود قادر به تأمین آن نبوده و در عمر کمتر طرح و برنامه ای نیز به تأمین مسکن برای آنها توجه می شود. آنها که نمی توانستند در بازار رسمی زمین و مسکن نیاز خود را برآورده سازند ، در بازار غیر رسمی زمین و مسکن گونه ای متفاوتی از سرپناه را تقاضا می کردند که در سالهای دهه پنجاه آلونک نشینی ، زاغه نشینی و حاشیه نشینی را شکل دادند. این مجموعه های سکونتی حاشیه ای که در بافت درونی یا حاشیه ای شهرها به ویژه کلان شهرها ایجاد می شوند. به تدریج جای خود را به مجموعه های سکونتی جدیدی دادند که در خارج از محدوده قانونی کلان شهر و در حریم استحفاظی آن شکل گرفته و در عین مشابهت با آنها متفاوت بودند ؛ امنیت در تصرف و فقدان خطر و تهدید تخریب ، مکان گزینی در حوزه عمل کلان شهر و در طول محورهای عمده منشعب از کلان شهر و نیز در نزدیکی مکانهای عمده صنعتی و اشتغال عملاً بستری را فراهم ساخت که جمعیت انبوه مهاجر ساکن در محدوده کلان شهری به سمت آنان سرازیر شده و پدیده ای جدید را در نظام و مکان کلان شهری شکل دهنده این پدیدة جدید که با مشخصه هایی چون خودرو بودن و بی اعتنایی به ضوابط و مقررات شهر سازی و ساختمانی ، اتکاء به حریم وارده خود جوش مردمی تأثیر ناپذیری از مدیریت و کنترل های دولتی و رسمی و امثال آنها شناخته می شوند ، « سکونت گاههای خودرو » نامیده شده اند. آنها نه جزئی وابسته به کلان شهر که سکونتی گاهی بااستقلال نسبی از آن هستند که حداقل در ابتدا پایه های شغلی و معیشتی خود را در کارخانجات و صنایع پیرامون جستجو کرده و سپس و با تأمین خدمات و زیر ساخت ها در مراحل بعدی رشد به درجه ای از استقلال خدماتی می رسند و توسط نهادهای رسمی به عنوان شهر به رسمیت شناخته می شوند و در هر حال در سالهای اخیر به عنوان نوعی الگوی سکونت جدید ، ما بین شهر و روستا ـ در منطقه کلان شهری مطرح شده اند که در مورد تهران حدود 20 درصد جمعیت منطقه شهری را در خود جای داده اند.
این پدیده رو به گسترش که با چالشهای نظری ـ کارشناسی و اجرایی متفاوتی مواجه بوده و هست ، نیازمند بازشناسی و کالبد شکافی است تا با شناخت ساز و کارهای شکل گیری و تحول و عوامل مؤثر در آن تحت مدیریت هدایت و نظارت در آید و تا جایی که امکان دارد بسامان شده و برنامه دار گردد.
فهرست مطالب:
فصل اول
مقدمه
بیان مسئله
ضرورت ، اهمیت و اهداف پژوهش
1 ـ فرایند ، چگونگی و عوامل مؤثر در شکل گیری و دگرگونی سکونت
1 ـ 1 ـ چگونگی و عوامل مؤثر بر شکل گیری
سکونت گاههای خودرو در ایران
2ـ 1 ـ فرایند چگونگی شکل گیری و دگرگونی سکونت گاههای خودرو در منطقه شهر تهران
3ـ 1 ـ تبیین تفاوتهاو عدم تشابه فرایند و عوامل مؤثر به شکل گیری و دگرگونی سکونتگاههای خودرو در ایران
2 ـ نقش ، عملکرد و ویژگیهای عامسکونت گاههای خودرو در ایران و منطقه شهری تهران در مراحل شکل گیری و گذار
3ـ انطباق چارچوب نظری عام پژوهش بر شرایط ایران و منطقه شهری تهران
3 ـ 1 ـ تبیین سکونتگاههای خودروی ایران از دیدگاه کلان نظری
فصل دوم
استان تهران
1 ـ موقعیت و وسعت
2 ـ جمعیت و مهاجریت
1 ـ 2 ـ بررسی مقایسه ای شاخص اشتغال شهرستانهای استان تهران ( در مقایسه با شرح استان و کشور )
1 ـ 1 ـ 2 ـ استان تهران
2 ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان اسلام شهر
3 ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان پاکدشت
4ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان تهران
5ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان دماوند
6ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان رباط کریم
7ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان ری
8ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان ساوجبلاغ
9ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان شمیرانات
10ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان شهریار
11ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان فیروزکوه
12ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان کرج
13ـ 1 ـ 2 ـ شهرستان ورامین
2 ـ 2 ـ توزیع جغرافیایی مهاجرین در استان تهران
1 ـ 2 ـ 2 ـ شهرستان اسلامشهر
3 ـ 2 ـ 2 ـ شهرستان تهران
4 ـ 2 ـ 2 ـ شهرستان دماوند
5 ـ 2 ـ 2ـ شهرستان رباط کریم
7 ـ 2 ـ 2 ـ شهرستان ساوجبلاغ
8 ـ 2 ـ 2 ـ شهرستان شمیرانات
9ـ 2 ـ 2 ـ شهرستان شهریار
10ـ 2 ـ 2 ـ شهرستان فیروزکوه
11ـ 2 ـ 2ـ شهرستان کرج
12ـ 2 ـ 2 ـ شهرستان ورامین
1ـ 3 ـ قابلیتها و محدودیتهای اصلی توسعه استان تهران ( سال 1378 )
الف ) جمعیت و نیروی انسانی
ب ) منابع طبیعی
1 ـ قابلیتها
2 ـ محدودیتها
ج ) تولید کشاورزی و صنعتی
1 ـ قابلیتها
2 ـ محدودیتها
د ) زیربناها
1 ـ قابلیتها
2 ـ محدودیتها
ر ) خدمات
1 ـ قابلیتها
2 ـ محدودیتها
ز ) مدیریت و اجرا
1 ـ قابلیتها
1 ـ تعاریف ، ویژگیها و فرایند ایجاد سکونتگاهها خودرو
1 ـ 1 ـ تعاریف و ویژگیها
4 ـ 1 ـ رویکردها نسبت به سکونت گاه خودرو
5 ـ 1 ـ نقش آتی سکونت گاههای خودرو در مسکن شهری
2 ـ دو مورد پژوهشی
الف ) مصر
ب ) بنگلادش
3 ـ مرور نظریات و دیدگاهها پیرامون زمینه ها و ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی پیدایش سکونتگاههای خودرو
1 ـ 3 ـ زمینه ها و ابعاد اقتصادی سکونت گاههای خودرو
1 ـ 1 ـ 3 ـ تعریف ، مشخصات و و ویژگیهای بخش غیر رسمی
2 ـ 1 ـ 3 ـ اهمیت و کارکردهای بخش غیر رسمی و نقش آنها در تأمین مسکن و شکل دهی سکونتگاههای خودرو
2 ـ 3 ـ مرور زمینه ها و ابعاد فرهنگی سکونتگاههای خودرو
فهرست جداول:
جدول شماره 1 ـ2 مشخصات عمومی استان تهران بر اساس تقسیمات کشوری در پایان شهریور 1380
جدول شماره 2 ـ 2 تعداد بخشها ، شهرها و دهستانهای استان تهران در پایان شهریور 80
جدول: وضعیت اشتغال در شهرستان دماوند در سال 1375
جدول: وضعیت اشتغال در شهرستان ری در سال 1375
جدول: وضعیت اشتغال در شهرستان ساوجبلاغ در سال 1375
جدول: وضعیت اشتغال در شهرستان شمیرانات در سال 1375
جدول: وضعیت اشتغال در شهرستان شهریار در سال 1375
جدول: وضعیت اشتغال در شهرستان فیروزکوه در سال 1375
جدول: وضعیت اشتغال در شهرستان کرج در سال 1375
جدول: وضعیت اشتغال در شهرستان ورامین در سال 1375